مهمترین اعمال مستحبی برای رشد اخلاق

امروز با گَشتی مختصر در خیابان‌های شهر یا نگاهی به صفحات روزنامه و خبرگزاری‌ها متوجه خواهیم شد که پربازدیدترین خبرها به صفحات حوادث تعلق دارد و مخاطب را از صبح به دنبال خود می‌کشاند. اما این نوع رفتار یا نزاع‌های درونی تا چه اندازه در جامعه اثرگذار بوده است؟

در تبیین و ترویج مکارم اخلاقی همین بس که حضرت محمد مصطفی(ص) پیام‌آور لطف و مهربانی هستند، ولی همچنان سیره و سنت ایشان آنگونه که باید سرلوحه زندگی ما قرار نگرفته است.

هدف بعثت خاص پیامبر (ص) از سوی خود ایشان معرفی می‌شود؛ چنانکه حضرت می‌فرمایند: «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق؛ به راستی که من برای به کمال رساندن مکارم اخلاق مبعوث شده ام».

امیرمومنان امام علی (ع) درباره جایگاه و اهمیت و ارزش مکارم اخلاقی می‌فرمایند: «علیکم بمکارم الاخلاق فان‌ها رفعهْ و ایاکم و الاخلاق الدنیهْ فان‌ها تضع الشریف و تهدم المجد»؛ به مکارم اخلاق پایبند باشید که آن مایه سربلندی است و از اخلاق پست دوری کنید که آن، انسان‌های شریف را پست و بزرگواری را از بین می‌برد.

امام صادق (ع) فرمودند: «خدای تعالی رسول اکرم (ص) را به مکارم اخلاق اختصاص داد، شما نیز خود را آزمایش کنید اگر مکارم اخلاق در شما بود، سپاس خدای را کنید و در زیادتی آن به سوی خداوند راغب باشید.» سپس حضرت ده صفت را به عنوان مکارم اخلاق برشمرد که عبارتند: یقین، قناعت، صبر، شکر، بردباری، حسن خلق، بخشش، غیرت، شجاعت و مردانگی. (شیخ صدوق، صفات‌الشیعه، صص ۴۷ و ۴۸؛ بحار الانوار، ج. ۶۷، ص. ۳۷۱، ح. ۱۸، به نقل از کافی، ج. ۲، ص. ۵۶ با کمی تفاوت.)

در همین راستا حجت الاسلام والمسلمین مرتضی وافی خطیب و کارشناس مذهبی در گفتگو با خبرنگار حوزه قرآن و عترت  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، در این باره گفت: گوهر اخلاق یک فضیلت فراموش شده است و هر کسی از منظر خودش به موضوع اخلاق نگاه می‌کند. گاهی جنبه‌های رفتار و سلوک فردی را پر رنگ می‌کنند؛ به عنوان نمونه انسانی که راستگو باشد، شایسته است. در مواقعی دیگر مسئله اخلاق را در حوزه چگونگی رفتار با اطرافیان بررسی می‌کنند که تا چه اندازه در حوزه اجتماع ارزش‌های اخلاقی رعایت می‌شود. در حقیقت ما اینگونه موارد را به عنوان اخلاق جمعی و اخلاق در حوزه ارتباط از آن نام می‌بریم.

وی در ادامه با اشاره به رفتار و قانون شهروندی بیان کرد: اخلاق قانون مدارانه همراه با ضابطه نیز وجود دارد که رفتار‌های جمعی هر فرد در جامعه را تحت الشعاع قرار می‌دهد، که به آن فرهنگ شهروندی تلقی می‌شود. این مباحث را می‌توان به عنوان حفظ بهداشت محیط، بهداشت فردی، رعایت اصول ایمنی و دوری از هرگونه تخلفات دانست.

این خطیب و کارشناس مذهبی با اشاره به رعایت مباحث اخلاقی در جامعه و رسیدن به خودسازی و سلوک معنوی، اظهار کرد: مباحث اخلاقی که در جامعه ما شکل گرفته است به عنوان معنویت، خودسازی، خود مراقبتی و سلوک معنوی قلمداد می‌شود و این جریان همان مولفه‌هایی است که در حوزه اخلاق و فضایل انسانی در حفظ ایمان نفوذ کرده است و می‌شود نمونه‌های آن را در رساله حقوق امام زین العابدین (ع)، نامه مالک اشتر، وصیت امام علی (ع) به امام حسن مجتبی (ع)، امام صادق (ع) و ... پیدا کرد.

حجت الاسلام و المسلمین وافی افزود: باید توجه داشت که حریم گفتاری تعبیر مهمی است که در کتاب‌های اخلاقی ما تا هفتاد گناه را در خود جای داده است. یکی از نکات مهم در حریم گفتاری حفظ صداقت و تداوم در راستگویی است. در روایتی راوی از پیامبر اکرم (ص) نقل می‌کند که ایشان فرمودند: «راستگویی تنها خصلتی است که باعث تأمین خیر در دنیا و آخرت است.»

وی با اشاره به اهمیت رعایت حق الناس، گفت: یکی از نکات مهم در حفظ حریم و ترویج مکارم اخلاقی رعایت حق الناس است، روایت عجیبی وجود دارد که با چکیدن اولین قطره خون شهید، حق الله بخشیده می‌شود. اما حق الناس مسئله مهمی است که اگر کسی حق الناس را رعایت کند، عاقبت بخیر می‌شود و این زمینه وجود دارد که جزو صالحان قرار بگیرد.

این خطیب و کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه یکی دیگر از بخش‌های رعایت اخلاق، انفاق و ایثار است، بیان کرد: اگر بدانیم تمام مردم بر سر سفره خدا نشسته‌اند، نسبت به یکدیگر رئوف‌تر برخورد می‌کنیم و ایثار و انفاق در جامعه خود را نشان می‌دهد. متاسفانه انسان امروزی به دنبال منفعت خود است و هرگاه به نقطه ایثار و از خودگذشتگی می‌رسد برای او قابل توجه و جذاب است، درحالی که ایثار و فداکاری یکی از ارکان اصلی دین ماست. ایثار و فداکاری می‌تواند از مراتب پایین مانند تبسم شروع شود تا از خودگذشتگی از جان، مال و آبرو.

وی با تاکید بر اینکه مکارم اخلاق باید در ذهن ما ملکه شوند تا در جامعه رواج داشته باشند، ادامه داد: ترویج اخلاق جریانی است که باید در تک تک انسان‌ها مثل ادب و احترام به بزرگتر‌ها و اساتیدمان شکل بگیرد. ما نباید سرمایه‌های اجتماعی جامعه خود را فراموش کنیم و ارتباطمان را با اهل فن جدا کنیم؛ چراکه عالمان ما سر سفره بزرگان و خداوند نشسته‌اند و نباید از مکتب آن‌ها غافل شد.

حجت الاسلام والمسلمین وافی در پایان گفت: ما باید در جریان جامعه اخلاق جمعی، خلأ‌های و داشته‌های خود را شناسایی کنیم. باید توجه کرد که بیشتر دعا‌های ما با حمد و ستایش خداوند آغاز می‌شود. در واقع لطف‌های عطا شده خداوند، ما را تحت سرپرستی و ولایت خودش قرار داده است. البته این جریان نیازمند آموزش، تئوری شدن، نظریه پردازی و برگزاری کرسی‌های آزادی اندیشی است، اما پایه آن باید از مدارس و خانواده‌ها شکل بگیرد و پس از آن در گردهمایی‌ها به بحث بگذاریم و آن را تحلیل کنیم. ما دو مورد را در تربیت و ترویج مکارم اخلاق از دست دادیم؛ یکی آموزش و پرورش است که نتوانستیم با جذابیت و تامین منابع مالی و درست در حوزه کودکان و نوجوانان جلو رویم و دیگری بخش حوزه رسانه و هنر است که در این زمینه نیز پیشرفتی نداشتیم.

احادیث ائمه اطهار (ع) درباره مکارم اخلاق

امام صادق (ع): بهترین چیزی که پدران برای فرزندان خود به ارث میگذارند، ادب است نه مال، زیرا مال از بین میرود و ادب باقی می‌ماند. کافی جلد ۸ صفحه ۱۵۰ حدیث ۱۳۲

رسول خدا (ص): فرزندان خود را احترام کنید و آنان را نیکو ادب کنید، تا آمرزیده شوید. جامع الاخبار صفحه ۳۹۳، مکارم اخلاق صفحه ۲۲۲

رسول گرامی (ص): هیچ پدری هدیه‌ای بهتر از ادب نیکو به فرزندش نداده است. کنزالعمال جلد ۱۶ صفحه ۴۵۶ حدیث ۴۵۴۱۱

امام صادق (ع): ما از شیعیان خود کسی را که عاقل، فهمیده، آگاه، بردبار، با ادب، سازگار، صبور و راستگو باشد دوست داریم. مستدرک الوسائل جلد ۱۱ صفحه ۱۹۰ حدیث ۱۱

امام علی (ع) در وصیتی به فرزندش امام حسن (ع) فرمود:: پسرم، بهره ات را از ادب غنیمت بدار، و قلب خود را برای آن آزاد گردان، زیرا قلب بالاتر از این است که به آلودگی بیامیزی، و بدان که اگر کمبودی داشته باشی به وسیله ادب بی نیاز میشوی، و اگر غریب و تنها باشی ادب دوست و همراه تو خواهد بود که با وجود آن وحشتی نخواهد بود. اعلام الدین

امام باقر (ع): سکوت انسان با ادب در درگاه الهی برتر از تسبیح گفتن نادان است. اعلام الدین

امام علی (ع): ادب انسان را از حسب و نسب بی نیاز میکند. (یعنی خودش مایه شرافت است). اعلام الدین

امام علی (ع): مومن در دنیا صادق است، و حرکت او مودبانه است و سخنش همراه با خیرخواهی است و پندش نرم و آرام است، و از کسی جز خدا نمی‌ترسد. جامع الاخبار

حضرت محمد (ص): ادب نیکو، زینت عقل است. جامع الاخبار

امام علی (ع):‌ای مومن! علم و ادب قیمت و بهای توست، پس در به دست آوردن آن‌ها تلاش کن، هرچه علم و ادب تو زیادتر گردد ارزش و عظمت تو بیشتر میشود، توسط علم و آگاهی به طرف خدا راهنمایی میشوی و به واسطه ادب بهتر میتوانی در خدمت پروردگارت قرار گیری و بنده به واسطه ادب خدمت میتواند ولایت و قرب الهی را به دست آورد، پس نصیحت را بپذیر تا از عذاب الهی نجات یابی. مشکاة الانوار، روضة الواعظین

امام صادق (ع): چهار خصلت است که انسان بواسطه آن‌ها آقایی پیدا میکند عفت، ادب، سخاوت و خرد. الاختصاص صفحه ۲۴۴

حضرت امیرالمومنین (ع): هرکه به ادب حریص باشد، بدی‌های او کم خواهد شد. تصنیف غررالحکم صفحه ۲۴۷ حدیث ۵۰۹۱

حضرت امیرالمومنین (ع): ادب مایه کمال مرد است. تصنیف غررالحکم صفحه ۲۴۷ حدیث ۵۰۷۳

---

منبع: خبرگزاری قرآن