محیط زیست؛ وظائف مردم و مسئولین در قبال آن

محیط‌زیست و منابع طبیعی از مهم‌ترین سرمایه‌های مردم و نسل‌های آینده هر کشوری محسوب می‌شوند به همین دلیل لازم است که برای حفظ‌،‌ نگهداری و بهره‌برداری از این موهبت الهی، هم مسئولین نظام و هم مردم اهتمام ویژه داشته باشند.در این نوشتار ضمن بیان اهمیت توجه به موضوع محیط‌زیست در اسلام که خود مبنایی برای طرح مبنای فکری و الگوی برنامه‌ریزی کشور در این رابطه می‌تواند محسوب شود، ‌به بیان رویکرد مقام معظم رهبری در رابطه با تعامل و وظایف مردم و مسئولین با محیط‌زیست و منابع طبیعی می‌پردازیم.

وظایف و تعامل افراد جامعه با محیط‌ زیست

حفظ و مراقبت از محیط‌زیست و منابع طبیعی در اندیشه اسلامی از جایگاه والایی برخوردار بوده و نعمتی برای همه نسل‌های بشر محسوب شده و محدود به گروهی خاص در زمان و مکان مشخصی نیست. به همین دلیل هر انسانی موظف است با آن به‌گونه‌ای برخورد کند که حق دیگران را تضییع نکند، چون با ضرر رساندن‌، نابود ساختن و یا استفاده بیش‌ازحد آن حق استفاده دیگران و نسل‌های دیگر از بین می‌رود. علاوه بر این قرآن انسان‌ها را امر می­کند که در عین استفاده از این منابع،‌ در راه آبادانی آن گام بردارند و تلاش کنند.

با نگاهی به تاریخ تحولات غرب مشاهده می‌ نماییم که دولت‌ های غربی با مبنا قرار دادن تفکر مدرن و محور قرار دادن تمایلات و نیازهای انسان و ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی و کسب سود بیشتر، به استفاده بیش‌ از اندازه از طبیعت اقدام نمودند.

پیامدهای ناگوار این برنامه قدرت‌طلبانه توسعه،‌ مشکلات بزرگ زیست‌محیطی برای کشورهای جهان و به‌ویژه کشورهای به‌اصطلاح درحال‌توسعه و یا توسعه‌نیافته بوده است؛ چراکه این کشور ها به دلیل برخورداری از منابع و ذخایر طبیعی منبع تأمین‌کننده صنایع غربی محسوب می‌شدند‌، لذا با استفاده نادرست و بیش‌ از حد از این منابع کشور ها، علاوه بر نابودی ذخایر طبیعی و ایجاد بحران‌های زیست‌ محیطی برای آن‌ها، آنان را از استفاده بهینه و ذخیره نمودن منابع طبیعی برای نسل‌های آینده خود محروم نمودند. 

وظایف و مسئولیت دولت‌ ها در قبال منابع طبیعی

علاوه بر اینکه لازم است افراد جامعه نسبت به منابع طبیعی احساس مسئولیت نمایند،‌ دولت و سیاست‌گذاران و برنامه ریزان نظام اسلامی به‌عنوان متولیان اداره جامعه نیز باید بر مبنای تعالیم اسلامی و با در نظر گرفتن حقوق طبیعت،‌ در خصوص حفظ منابع طبیعی برنامه‌ریزی نمایند و چنانکه مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «برای ما مسئله‌ای تجملاتی و درجه‌دو نیست؛ یک مسئله حیاتی است. در تلاش ما برای توسعه کشور، اولویت باید در این بخش باشد.»

در این راستا از یک‌ سو در سطح حاکمیتی و اجرایی،‌ باید برنامه‌های مدیریتی و قوانین اجرایی‌ای از سوی دستگاه‌های مختلف کشور وضع شود که مانع اقدامات و سوء استفاده برخی از اقشار جامعه و ثروت‌ اندوزانی که به دنبال تأمین منافع شخصی خود به هر شکلی از منابع طبیعی هستند، گردد و با ارجاع این برنامه‌ها سعی شود از «شیوه‌ هاى ناصحیح و غیرعادلانه در تعامل با طبیعت و آلوده ساختن محیط‌زیست در کشورمان» ممانعت به عمل آید تا «جامعه‌ ای سالم و به‌ دوراز فاصله‌ی طبقاتی» شکل گیرد.

این افراد سودجو به شیوه‌های مختلف و به هر بهانه‌ای منابع طبیعی و محیط‌زیست را به‌ویژه در مناطق دارای جاذبه گردشگری و با موقعیت سرمایه‌گذاری سودآور مورد هدف و حمله قرار می‌دهند که شاهد پدیده‌های مختلفی چون زمین‌ خواری،‌ کوه خواری و جنگل خواری هستیم و بنا به بیان مقام معظم رهبری به بهانه‌های مختلفی حتی به بهانه کار مذهبی و فرهنگی نیز متوسل می‌شدند از جمله «تعدی به جنگل‌ها به هر بهانه‌ای اعم از هتل‌ سازی و جذب گردشگر و ساخت حوزه‌ ی علمیه و برخی توجیهاتِ به‌ ظاهر قابل‌ قبول».
علاوه بر این می‌تواند از برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی برای تشویق و آگاه­سازی مردم به مراقبت و حفظ ذخایر و منابع طبیعی،‌ بهره برد و آن را در دستور کار برنامه‌های فرهنگی کشور قرارداد؛ چنانکه در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری نیز به این موضوع مهم اشاره‌ شده است:«براى از بین بردن این نقیصه‌ى بزرگ و اساسى، باید آگاهى افراد نسبت به مسائل زیست‌محیطى افزایش یابد.»

در راستای هر چه موفق‌ تر بودن این برنامه می‌تواند از توصیه‌ها و سفارش‌هایی که از ائمه معصومین (ع) نسبت به مسائلی چون درختکاری سفارش شده است بهره برد و این سفارش‌ها را به شیوه‌ های فرهنگی و با استفاده از رسانه‌ها و ابزارهای اطلاع‌ رسانی در جامعه ترویج و فرهنگ‌سازی نمود تا مردم نیز با این اقدامات به «نقش‌آفرینی برای حفظ محیط‌زیست» تشویق شوند و سبک زندگی اسلامی-ایرانی بر محوریت محیط‌زیست و منابع طبیعی در کشور نهادینه شود.
این برنامه‌های فرهنگی می‌تواند آگاهی مردم نسبت به جایگاه و اهمیت محیط‌زیست را بیشتر کند. چنانکه امروزه شاهد شکل گرفتن حرکت‌های مختلف مردمی در قالب تشکل‌ها،‌ گروه‌ها و سمن‌ها برای حفظ محیط‌زیست هستیم.

---

منبع: اندیشکده برهان